آزمایش بتا یا تست بتا یک روش عالی با دقت بسیار بالا برای تشخیص بارداری است. با این آزمایش میتوان یک هفته بعد از تاخیر در پریود از وضعیت بارداری مطلع شد. اما نحوه خواندن آزمایش بتا چگونه است؟ این آزمایش چگونه تفسیر می‌شود؟ آزمایش بتا علاوه بر تشخیص بارداری چه اطلاعات مهم دیگری می‌دهد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها و آگاهی از سایر نکات مهم درباره این آزمایش با مجله اینترنتی لی‌لی‌مگ همراه شوید.
قبل از اینکه شما را با آزمایش بتا بارداری و جزئیات آن آشنا کنیم، باید به این پرسش پاسخ دهیم که اصولا بهترین زمان برای انجام تست‌های بارداری (تست‌های خانگی مثل بیبی چک یا آزمایش خون) چه زمانی است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش شما را به دیدن ویدیوی زیر دعوت می‌کنیم.
در صورت تمایل می‌توانید صوت این ویدئو را جداگانه بشنوید:
آزمایش بتا چیست و چه کاربردی دارد؟
آزمایش بتا یا به بیان کامل‌تر آزمایش بتا اچ سی جی (آزمایش Beta HCG) یکی از روش‌های مطمئن برای تشخیص بارداری است. در این روش سطح هورمون گنادوتروپین جفتی انسان یا HCG (مخفف عبارت لاتین human Chorionic Gonadotropin) اندازه گیری شده و وضعیت بارداری یا عدم بارداری بر اساس مقدار آن تعیین می‌شود. هورمون HCG در حالت طبیعی در بدن وجود ندارد و پس از بارور شدن در خون و ادرار مادر ظاهر می‌شود. به همین جهت با آزمایش خون و ادرار میتوان از سطح هورمون و در نتیجه وضعیت بارداری آگاه شد. البته معمولا آزمایش خون برای اندازه گیری سطح این هورمون دقت بیشتری داشته و مطمئن‌تر است. زیرا هورمون HCG در آزمایش ادرار دیرتر مشخص شده و احتمال خطا در آن وجود دارد. معمولا برای تشخیص هورمون HCG در ادرار از بی بی چک استفاده می‌شود که روشی کم‌هزینه‌تر از آزمایش خون است و میتوان آن را در خانه انجام داد. برای آشنایی با این روش و نحوه‌ی انجام آن، پیشنهاد می‌کنیم به مقاله لی‌لی‌مگ درباره طرز استفاده از بی بی چک مراجعه کنید.
آزمایش بتا خون فقط برای تشخیص بارداری کاربرد ندارد. بلکه از آن برای تشخیص موارد زیر هم استفاده می‌شود:
- وجود یا عدم وجود جنین
- احتمال چندقلو بودن
- احتمال بارداری خارج از رحم
- احتمال سقط شدن
- بارداری مولار یا پوچ
- گمانه زنی درباره مشکلات رشد و پیشرفت جنین
- تشخیص احتمال سرطان رحم
تفاوت آزمایش بتا و آزمایش تیتر بتا چیست؟
آزمایش بتا به دو صورت کمی و کیفی پاسخ می‌دهد که همین موضوع تفاوت آزمایش بتا و تیتر بتا است. در آزمایش کمی که به آن در اصطلاح تیتر بتا گفته می‌شود، یک عدد مشخص به عنوان مقدار هورمون HCG در برگه‌ی آزمایش و در قسمت Result نوشته می‌شود (مطابق تصاویر زیر). به علاوه در مقابل این عدد نیز بازه‌های مختلفی از اعداد درج می‌شود که نشان دهنده وضعیت بارداری یا عدم بارداری است.
آزمایش بتا کیفی بر خلاف کمی هیچ گونه عددی را به عنوان نتیجه بیان نمی‌کند. در این آزمایش فقط یک عبارت مثبت (Positive) یا منفی (Negative) در قسمت Result نوشته می‌شود (مطابق تصویر زیر). این آزمایش فقط مشخص می‌کند که بارداری اتفاق افتاده یا خیر و عددی برای تفسیر نمایش نمی‌دهد. در مجموع بهتر است از آزمایش بتای کمی استفاده کنید تا بتوان سلامت کودک را چک کرد و مابقی احتمالات را نیز بررسی نمود.
بهترین زمان انجام آزمایش بتا بارداری چیست؟
آزمایش بتا را میتوان در اکثر آزمایشگاه‌های خون انجام داد و آن را با نام تست Beta HCG می‌شناسند. بهترین زمان آزمایش بتا بارداری یک هفته بعد از عقب افتادن پریود است. سوال متدوال دیگر در این مورد این است که آیا برای آزمایش بتا بارداری باید ناشتا بود؟ پاسخ این سوال منفی است! زیرا اندازه‌گیری هورمون بتا با آزمایش خون ارتباطی با ناشتا بودن یا نبودن ندارد و در نتیجه برای برای انجام آزمایش نیاز به ناشتا بودن و یا مراجعه در ساعت خاصی از روز نیست. از طرفی مصرف دارو نیز بر آن تاثیر نخواهد داشت؛ مگر داروهای ناباروری که هورمون در آن وجود دارد و ممکن است پاسخ تست را مثبت کاذب نشان دهد. برای آشنایی بیشتر با بهترین زمان برای انجام تست بارداری شما را به دیدن ویدیوی زیر دعوت می‌کنیم:
هزینه آزمایش بتا هم نسبت به سایر آزمایشات غربالگری کمتر است و میتوان آن را با 50 تا 60 هزار تومن در مراکز خصوصی و با 20 تا 30 هزار تومن در مراکز دولتی انجام داد (قیمت‌های سال 99).
عدد آزمایش بتا برای بارداری باید چند باشد؟
آزمایش بتا، همانطور که در قسمت قبل بیان شد، به دو صورت کیفی و کمی است. در آزمایش کمی فقط یک جواب مثبت یا منفی درباره بارداری به شما داده می‌شود. اما در آزمایش کمی یک عدد مشخص برای سطح هورمون بتا در خون گزارش می‌شود. این عدد براساس واحد جهانی هورمون HCG بر میلی‌لیتر از خون بیان می‌شود. جدول زیر سطح HCG نرمال در هفته‌های مختلف بارداری را نشان می‌دهد (منبع):
| هفته‌های سپری شده از آخرین قاعدگی | سطح هورمون HCG (mIU/mL) |
|---|---|
| 4 | 0-750 |
| 5 | 200-7000 |
| 6 | 200-32000 |
| 7 | 3000-160000 |
| 8-12 | 32000-210000 |
| 13-16 | 9000-210000 |
| 16-29 | 1400-53000 |
| 29-41 | 940-60000 |
البته در نظر داشته باشید که اعداد فوق حدودی است و رنجی که بعضی از آزمایشگاه‌ها بیان می‌کنند، تفاوت اندکی با این اعداد دارد. در ضمن اگر نتیجه‌ی آزمایش، یک هفته پس از تاخیر در قاعدگی، کمتر از 10 باشد نشان دهنده آزمایش بتا منفی و عدم بارداری است که در نمونه‌های کیفی جواب Negative درج می‌شود. و اگر نتیجه‌ی آزمایش بین 10 تا 25 باشد، نتیجه‌ی آزمایش بتا مشکوک یا مرزی است. در این موارد نیاز به آزمایش‌گیری مجدد می‌باشد. در نهایت اگر سطح نرمال هورمون HCG بیشتر از 25 باشد، نشان دهنده‌ی آزمایش بتا مثبت یا بارداری است.
در نظر داشته باشید که میزان هورمون HCG در زمان بارداری تا هفته 6 ام افزایش داشته و هر 48 ساعت یکبار تقریبا دو برابر می‌شود و پس از هفته 12 ام این روند کاهش خواهد داشت. تکرار آزمایش بتا پس از 48 ساعت برای مشخص شدن روند صحیح رشد جنین معمولا انجام می‌شود. باید توجه داشت که برای تکرار آزمایش حتما به همان آزمایشگاه اولیه مراجعه کرده تا متد و رنج آزمایشگاه، برای مقایسه همان معیار اولیه باشد. شکل زیر نمودار تغییرات سطح هورمون HCG در شرایط نرمال بارداری را نشان می‌دهد:
تفسیر آزمایش بتا بارداری
آزمایش بتا علاوه بر تشخیص بارداری، نتایج و تفسیرهای دیگری هم دارد که به کمک آن میتوان به اطلاعاتی نظیر بارداری خارج از رحم، مشکلات رشد جنین و حتی احتمال سقط شدن جنین پی برد. به علاوه امکان تشخیص جنسیت جنین با آزمایش بتا و همچنین بررسی دوقلو یا چندقلو بودن جنین با تفسیر این آزمایش وجود دارد. البته تفسیر آزمایش بتا فقط بیان می‌کند که احتمال بروز این پدیده‌ها وجود داشته و نظر قطعی درباره‌ی آن نمی‌دهد. در این موارد متخصص از سونوگرافی یا سایر آزمایشات برای کسب اطلاعات بیشتر استفاده می‌کند. در ادامه به بررسی بیشتر کاربردهای نتیجه‌ی آزمایش بتا می‌پردازیم:
آزمایش بتا و تعیین جنسیت جنین
آزمایش بتا برای تعیین جنسیت جنین کاربرد دارد. اما چطور؟ تحقیقات انجام گرفته توسط گروهی از پزشکان نشان می‌دهد سطح هورمون HCG در سه هفته‌ی اول بعد از لقاح با جنسیت جنین ارتباط دارد. این تحقیقات نشان می‌دهد که مقدار هورمون بارداری برای جنین دختر بیشتر از جنین پسر است (منبع). گروه دیگری از متخصصین ژنتیک نیز یک آزمایش مشابه بر روی 347 مادر باردار که از طریق لقاح مصنوعی باردار شده بودند، انجام دادند تا رابطه‌ی بین عدد آزمایش بتا و جنسیت جنین مشخص شود. آنها میزان هورمون HCG در خون مادرها را بین 14 تا 20 روز پس از لقاح اندازه گیری کرده و متوجه شدند که در اوایل روز شانزدهم پس از لقاح، تفاوت‌های محسوسی بین سطح هورمون در نمونه‌ها وجود دارد. نتایج آنها نشان داد که سطح هورمون HCG سه هفته پس از بارداری برای جنین دختر 18.5 درصد بیشتر از جنین پسر است. همچنین آنها بیان کردند که این نتایج مستقل از سن مادر یا وضعیت بارداری‌های قبلی او است (برای مطالعه بیشتر به فایل pdf انتهای صفحه مراجعه نمایید). بنابراین به کمک تست بتا میتوان جنسیت جنین را تا حدودی تعیین کرد. هر چند بسیاری معتقدند که تعیین جنسیت با بتا خیلی قابل اعتماد نیست.
آزمایش بتا برای تشخیص سلامت جنین
آزمایش بتا و نتایج آن یک معیار مناسب برای تشخیص سلامت جنین در دوران بارداری است. در شرایط طبیعی اگر پس از 48 ساعت اعداد آزمایش بتا (هورمون HCG) بیش از 66 درصد رشد داشته باشد، نشان دهنده زنده بودن جنین است. درصورتی که میزان رشد HCG کمتر از این درصد باشد، خبر از مشکلی در روند رشد جنین است که باید بیشتر بررسی شود. برای مثال اگر عدد تست بتا اول برابر با 138.5 و عدد تست دوم برابر با 524 باشد، نشان دهنده‌ی نشان‌دهنده رشد طبیعی جنین است.
آزمایش بتا برای تشخیص سقط جنین
آزمایش بتا و چک کردن سیر آن کمک می‌کند تا از روند تشکیل شدن جنین مطلع شویم. در صورتی که پس از 48 ساعت آزمایش مجدد، این سیر به جای روند صعودی، روند نزولی داشته باشد، ممکن است نشان‌دهنده‌ی از دست رفتن جنین یا در اصطلاح سقط شدن جنین باشد. برای مثال اگر عدد آزمایش بتا اول برابر با 24 و در آزمایش دو روز بعد برابر با 2 باشد، نشان دهنده‌ی سقط شدن جنین است. در این موارد احتمالا بقایای جنین با توجه به تعداد هفته بارداری به صورت خود به خودی یا تحت نظر پزشک دفع می‌شود.
تست بتا برای تشخیص بارداری خارج از رحم
تست بتا برای تشخیص بارداری خارج از رحم نیز کاربرد دارد. شاید بپرسید که بارداری خارج از رحم چیست و چه علایمی دارد؟ در کنار تاخیر در زمان قاعدگی و بروز حالت تهوع و سایر علایم رایج بارداری، در مواردی ممکن است بارداری با علایمی نظیر دردهای بسیار شدید در ناحیه کمر، خونریزی‌های منقطع و خروج لکه‌های قهوه‌ای و رقیق از رحم همراه باشد. در صورت وجود این علایم، احتمال بارداری خارج از رحم وجود دارد که صحت آن باید با بررسی و انجام آزمایش بتا بررسی شود. در حاملگی نابجا یا بارداری خارج از رحم هورمون بتای خون میزان کمی را نشان می‌دهد و با تکرار پی در پی آزمایش میتوان روند رشد هورمون را پیگیری کرد. اگر رشد هورمون در آزمایش بتا پس از 48 ساعت کمتر از 66 درصد باشد و این روند تا هفته ششم روند کندی را طی کند، احتمال بارداری خارج از رحم زیاد خواهد بود. در این شرایط برای تشخیص قطعی از سونوگرافی واژینال در هفته ششم استفاده می‌شود.
البته در نظر داشته باشید که رشد کم هورمون بتا همیشه نشان دهنده‌ی بارداری خارج از رحم نیست. زیرا ممکن است لقاح دیرتر انجام شده باشد. عواملی مثل تنبلی تخمدان باعث عقب افتادن زمان لقاح و لانه‌گزینی می‌شود. به همین خاطر ممکن است عدد بتا مطابق با جدول پیش نرفته باشد اما پس از مدتی با انجام مجدد آزمایش بتا این عدد به یک باره افزایش پیدا کند. این اتفاق در هفته‌های اول بارداری ممکن است بروز پیداکند. پس در نظر داشته باشید که کم بودن عدد آزمایش بتا در بعضی بانوان طبیعی بوده و با پیگیری مجدد آزمایش میتوان از سلامت جنین اطلاع پیدا کرد.
تست بتا برای تشخیص بارداری مولار
تست بتا و تفسیر آن برای تشخیص بارداری مولار هم کاربرد دارد. درصورتی که پس از به تاخیر افتادن قاعدگی و داشتن علایم بارداری، لکه بینی و یا خونریزی‌های منقطع با رنگ قرمز و یا قهوه‌ای همراه با کیست‌های انگوری شکل از واژن مشاهده شود، احتمال بارداری پوچ یا مولار وجود دارد. تست بتای بسیار بالا و خارج از قاعده جدولی که آورده شد، می‌تواند نشان‌دهنده بارداری مولار یا بچه خوره باشد. این احتمال در افرادی که سابقه بچه خوره داشته باشند، بالاست و با انجام مجدد تست، این روند مجدد افزایش خواهد داشت. در این موارد پزشک در هفته هفتم یا هشتم با انجام سونوگرافی واژینال می‌تواند نظر دقیق‌تری ارائه کند.
تست بتا برای تشخیص بارداری دوقلویی یا چند قلویی
تست بتا و روند تغییر اعداد آن بین آزمایش‌های مختلف، ابزاری مناسب برای تشخیص بارداری دوقلویی یا چند قلویی است. اما چگونه؟ اگر عدد تست بتا بالاتر از مقدار طبیعی بر اساس هفته‌ی بارداری باشد و البته علایم بارداری طبیعی بوده و علایمی که در مورد بارداری خارج از رحم یا بچه خوره اشاره شد، وجود نداشته باشد، احتمال دوقلو یا چند قلو بودن بارداری وجود دارد. داشتن سابقه فرزند دوقلو در بستگان و یا اقدامات طبیعی جهت داشتن فرزند چندقلو می‌تواند در اتفاق افتادن این موضوع سهم زیادی داشته باشد.
تفسیر آزمایش بتا برای تعیین زمان سونوگرافی
آزمایش بتا و عدد بدست آمده از آن معیار مناسب برای تعیین زمان سونوگرافی است. زیرا این آزمایش میزان هورمون بتای موجود در خون را نشان داده و این هورمون معیاری برای تعیین وضعیت جنین در هفته‌های اول است. به علاوه سطح این هورمون تا زمانی که از 1500 رد شده و به 2000 برسد، از شیوه‌های دیگر قابل بررسی نیست. زمانی که سطح هورمون به 2000 برسد، ساک حاملگی تشکیل شده و با سونوگرافی ترانس واژینال میتوان آن را رویت کرد. اقدام زودتر از 6 هفته برای سونوگرافی واژینال تنها منجر به نگرانی خواهد شد، چرا که هنوز ساک حاملگی برای جنین تشکیل نشده است و طبعا سونوگرافی شکمی نیز جنین را نشان نمی‌دهد.
پاسخ به پرسش‌های متدوال درباره آزمایش بتا
پایین بودن عدد بتا ممکن است نشانه‌ی عدم بارداری (تخمین اشتباه زمان بارداری)، سقط جنین یا بارداری خارج از رحم باشد. البته با یک مرتبه پایین بودن عدد آزمایش بتا نمی‌توان هیچ تشخیص قطعی داد و آزمایش باید دو تا سه روز بعد تکرار شود.
بالا بودن عدد بتا ممکن است دلیلی بر تخمین نادرست زمان بارداری، بارداری مولار، بارداری چندقلویی، سرطان تخمدان، سرطان سینه یا سرطان رحم باشد. البته با یک مرتبه آزمایش نمی‌توان هیچ گونه تشخیص قطعی داد و آزمایش باید دو تا سه روز بعد تکرار شود.
آزمایش بتا در موارد خاص و برای تشخیص سرطان بیضه برای مردان هم استفاده می‌شود. در صورتی که عدد بتا در مردان بالاتر از حد نرمال باشد، احتمال سرطان بیضه وجود دارد. در این موارد از آزمایش‌های تکمیلی برای تشخیص قطعی استفاده می‌شود.
در مواردی ممکن است جواب تست بتا به صورت کاذب و غیرواقعی مثبت شود. در این موارد وجود برخی آنتی بادی‌ها ممکن است باعث مثبت شدن کاذب نتیجه آزمایش شود. در این شرایط باید از روش‌های دیگری برای سنجش سطح هورمون بارداری استفاده کنید.
اگر قبل از دوره 11 روزه و پیش از تولید هورمون بارداری آزمایش بتا بدهید، ممکن است نتیجه‌ی تست به صورت کاذب منفی باشد. به همین دلیل اگر نسبت به بارداری مشکوک هستید ولی آزمایش بتا شما منفی است، حتما دو یا سه روز بعد دوباره برای انجام آزمایش مراجعه کنید تا احتمال منفی کاذب به حداقل برسد.
سخن پایانی درباره آزمایش بتا بارداری
آزمایش بتا بارداری دقیق‌ترین روش برای تشخیص بارداری است. اما مهم‌تر از آن این است که باید برای بارداری برنامه‌ریزی داشته باشید. به علاوه گرفتن مشاوره و تحت نظر بودن توسط پزشک یا ماما هم بسیار مهم است. اگر بیش از حد حساس یا مضطرب هستید یا همسر شما این مشکلات را دارد، بهتر است پیش از بارداری با پزشک مشورت کرده و راهنمایی‌های مناسب را از متخصص بگیرید. زیرا داشتن استرس بیش از بیماری‌ها و مشکلات ذکر شده در این مقاله به سلامت مادر و فرزند آسیب وارد خواهد کرد. در پایان اگر پاسخ سوالات خود را در متن پیدا نکرده‌اید و یا ابهامی در توضیحات مشاهده کردید، آن را در بخش نظرات با ما مطرح نمایید.