رانیتیدین چیست؟ (موارد مصرف، عوارض و دلیل ممنوعیت)

رانیتیدین (Ranitidine) با نام تجاری زانتاک (Zantac) یکی از داروهای مشهور برای مشکلات گوارشی نظیر زخم معده، سوزش معده و رفلاکس معده به مری است. این دارو را می‌توان بدون نسخه پزشک مصرف کرد. البته احتمال بروز عوارض جانبی مثل سردرد، یبوست یا اسهال پس از مصرف دارو وجود دارد. لازم به ذکر است که تجویز و مصرف این دارو از فروردین 1399 ممنوع اعلام شده است. این موضوع به دلیل وجود مقدار بیش از حد ترکیبات سرطان‌زا در این دارو است. بنابراین بهتر است به جای آن از داروهای جایگزین نظیر فاموتیدین یا امپرازول استفاده کنید.

در ادامه با مجله اینترنتی لی‌لی‌مگ همراه شوید تا شما را با موارد مصرف، دوز و روش مصرف، عوارض جانبی و نکات احتیاطی در مورد داروی رانیتیدین آشنا کنیم.

هشدار مهم درباره ممنوعیت مصرف رانیتیدین

در آپریل سال 2020 میلادی، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشدار داد که مصرف رانیتیدین ممنوع است و تمامی فرآورده‌های حاوی رانیتیدین باید از داروخانه‌ها جمع‌آوری شوند. سازمان غذا و داروی ایران نیز در اطلاعیه‌ای دستور جمع آوری و حذف تمامی فراورده‌های رانیتیدین در بازار دارویی کشور را از تاریخ ۲۴ فروردین صادر کرده‌است. بنابراین فروش، تجویز و مصرف این دارو اکیدا ممنوع است و باید از داروهای جایگزین مثل قرص فاموتیدین، سایمتیدین  یا قرص امپرازول استفاده شود. اما دلیل این موضوع چیست؟

این توصیه به این دلیل انجام شده است که سطح غیر قابل قبولی از یک ماده‌ی شیمیایی سرطان‌زا به نام ان نیتروزو دی متیل آمین (NDMA) در برخی محصولات رانیتیدین یافت شده است. ماده‌ی NDMA در مقادیر کم در برخی غذاها و آب وجود دارد اما مقدار آن به حدی نیست که خطرآفرین باشد. اما در مورد رانیتیدین، مقدار این ماده با گذشت زمان یا با قرارگیری دارو در معرض دمای بالاتر از دمای طبیعی محیط افزایش یافته و به حد خطرناک می‌رسد. به همین دلیل مصرف رانیتدین خطرناک و سرطان‌زاست و دستور جمع آوری داروی رانیتیدین از بازار صادر شده است.

پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با رانیتیدین و موارد مصرف آن، ویدئوی زیر را به زبان اصلی (انگلیسی) مشاهده نمایید:
لازم به ذکر است که تجویز و مصرف این دارو از فروردین 1399 ممنوع اعلام شده است. این موضوع به دلیل وجود مقدار بیش از حد ترکیبات سرطان‌زا در این دارو است.

در صورت تمایل می‌توانید صوت این ویدئو را به صورت جداگانه (زبان اصلی – انگلیسی) بشنوید:

اطلاعات دارویی و موارد مصرف رانیتیدین

رانیتیدین – Ranitidine
نام تجاری دارو	زانتاک، قرص رانوور
رده‌بندی فارماکولوژیک	مسدود‌کننده گیرنده H2
رده‌بندی درمانی	ضد زخم گوارشی
رده‌بندی مصرف در حاملگی	گروه B – مجاز با مشورت پزشک
شرایط نگهداری	در جای خشک با دمای بین 15 تا 30 درجه سانتی‌گراد
اشکال دارویی رانیتیدین
	قرص رانیتیدین 150 میلی‌گرم
	آمپول رانیتیدین با غلظت 25 میلی‌گرم در یک میلی‌لیتر
	شربت رانیتیدین با غلظت 75 میلی‌گرم در 5 میلی‌لیتر

داروی رانیتیدین برای چیست؟

داروی رانیتیدین یک داروی کاهنده‌ی اسید معده متعلق با گروه داروهای مسدودکننده‌ی گیرنده‌ی H2 است. از جمله خواص رانیتیدین می‌توان به درمان و جلوگیری از زخم معده و زخم روده، درمان کوتاه مدت زخم دوازدهه فعال، درمان نگهدارنده برای زخم دوازدهه پس از التیام زخم حاد و درمان التهاب مری اشاره کرد. این دارو همچنین برای درمان شرایطی که معده اسید بیش از حد تولید می‌کند (مانند سندرم زولینگر-الیسون)، تجویز می‌شود. دیگر کاربرد قرص رانیتیدین برای برای درمان بیماری رفلاکس معده (ترش کردن) است. همچنین این دارو برای سایر مشکلاتی که در آن اسید از معده به مری برگشته و باعث سوزش معده می‌شود، موثر است (اطلاعات بیشتر).

فارماکوکینتیک و مکانیسم اثر رانیتیدین

مکانیسم اثر رانیتیدین به این شکل است که عملکرد هیستامین در گیرنده‌های H2 در سلول‌های معده را مهار و ترشح پایه و شبانه اسید معده را کنترل می‌کند. جذب این دارو از مجرای گوارش کامل نیست (۵۰ درصد دوز دارو به گردش خون سیستمیک می‌رسد). این دارو پس از جذب در کبد متابولیزه شده و در نهایت از راه ادرار و مدفوع دفع می‌شود. فارماکوکینتیک رانیتیدین به شرح زیر است:

دوز و نحوه مصرف رانیتیدین

داروی رانیتیدین در اشکال مختلفی شامل قرص، آمپول و شربت تولید و تجویز می‌شود که البته قرص آن رایج‌تر است. بهتر است این دارو را با نظر و تجویز دکتر به صورت روزانه مصرف کنید. دوز معمول داروی رانیتیدین به شرح زیر است (منبع):

قرص رانیتیدین برای زخم روده و زخم دوازدهه

در بالغین (بین 17 تا 64 سال):

• درمان زخم فعال: یک عدد قرص رانیتیدین 150 دو مرتبه در روز یا دو عدد قرص رانیتیدین 150 قبل از خواب
• درمان نگهدارنده: یک عدد قرص رانیتیدین 150 قبل از خواب

در کودکان (یک ماه تا 16 سال):

• درمان زخم فعال: 2 تا 4 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک دو مرتبه در روز (حداکثر دوز: 300 میلی‌گرم دارو در روز)
• درمان نگهدارنده: 2 تا 4 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک یک مرتبه در روز (حداکثر دوز: 150 میلی‌گرم دارو در روز)

قرص رانیتیدین برای زخم معده

در بالغین (بین 17 تا 64 سال):

• درمان زخم فعال: یک عدد قرص رانیتیدین 150 دو مرتبه در روز
• درمان نگهدارنده: یک عدد قرص رانیتیدین 150 قبل از خواب

در کودکان (یک ماه تا 16 سال):

• درمان زخم فعال: 2 تا 4 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک دو مرتبه در روز (حداکثر دوز: 300 میلی‌گرم دارو در روز)
• درمان نگهدارنده: 2 تا 4 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک یک مرتبه در روز (حداکثر دوز: 150 میلی‌گرم دارو در روز)

قرص رانیتیدین برای رفلاکس معده

در بالغین (بین 17 تا 64 سال):

• 150 میلی‌گرم دارو دو مرتبه در روز

در کودکان (یک ماه تا 16 سال):

• روزانه 5 تا 10 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک منقسم در دو دوز منقسم

قرص رانیتیدین برای ازوفاژیت (التهاب مری) فرسایشی

در بالغین (بین 17 تا 64 سال):

• درمان بیماری فعال: یک عدد قرص رانیتیدین 150 چهار مرتبه در روز
• درمان نگهدارنده: یک عدد قرص رانیتیدین 150 دو مرتبه در روز

در کودکان (یک ماه تا 16 سال):

• دوز معمول: روزانه 5 تا 10 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک منقسم در دو دوز منقسم

قرص رانیتیدین برای ترشح بیش از حد اسید معده

در بالغین (بین 18 تا 64 سال):

• دوز معمول: یک عدد قرص رانیتیدین 150 دو مرتبه در روز که با تشخیص پزشک افزایش می‌یابد.
• حداکثر دوز: 6 گرم در روز

در کودکان (کوچکتر از 18 سال):

• تاثیرگذاری و بی‌خطر بودن رانیتدین برای درمان بیش ترشحی اسید معده در افراد کوچکتر از 18 سال ثابت نشده است.

در نظر داشته باشید که دوز رانیتیدین برای افراد بزرگتر از 64 سال و مبتلایان به اختلالات کلیوی و کبدی کمتر از موارد فوق است و پس از بررسی پزشک تعیین می‌شود. همچنین برای کودکان با نظر پزشک ممکن است از قرص یا شربت رانیتیدین استفاده شود.

برای آشنایی بیشتر با نحوه مصرف رانیتیدین، ویدئوی زیر را تماشا کنید:

نکات مهم در مصرف داروی رانیتیدین

قبل از مصرف داروی رانیتیدین به نکات زیر توجه کنید:

• مصرف همزمان با غذا، جذب رانیتیدین یا غلظت سرمی آن را کاهش می‌دهد.
• بهترین زمان مصرف رانیتیدین شب قبل از خواب است. این کار اثربخشی دارو را افزایش می‌دهد.
• احتمال مسمومیت ناشی از کاهش پالایش (دفع) و لذا طولانی شدن اثر دارو در بیمار سالمند یا بیماران دچار اختلال فعالیت کبد یا کلیه بیشتر است.
• اگر مصرف رانیتیدین را به‌طور ناگهانی قطع کنید، ممکن است میزان اسید معده همچنان بالا باقی بماند و ناراحتی گوارشی شما تشدید شود.
• اگر دوز رانیتیدین را طبق برنامه و در ساعات مشخص مصرف نکنید، دارو به‌خوبی عمل نمی‌کند و تاثیر مناسب نخواهد داشت.
• رانیتیدین را با سایر دارو‌های کاهش دهنده‌ی اسید معده و مسدود کننده گیرنده H2 مصرف نکنید.
• معاینه اندوسکوپی معمولا در پایان هفته دوم درمان انجام می‌شود زیرا حدود ۳۷ % از بیماران در آن مدت کاملا بهبود می‌یابند.
• درمان دراز مدت با رانیتیدین ممکن است منتهی به کمبود ویتامین B12 شود.
• در اکثر بیماران ظرف ۴ هفته زخم‌ها التیام می‌یابند. اگر التیام زخم‌ها را نتوان از طریق آندوسکوپی اثبات کرد، درمان ممکن است حداکثر تا ۸ هفته ادامه یابد. حتی اگر تسکین علامتی بوسیله رانیتیدین ایجاد شود، این مورد نباید به عنوان فقدان بدخیمی معده تلقی گردد. معاینات پیگیری پس از خاتمه درمان برنامه ریزی خواهند شد.
• بدون تایید پزشک سایر داروهای بدون نسخه برای ناراحتی یا درد معده را در کنار رانیتدین مصرف نکنید.
• استعمال سیگار اثربخشی رانیتیدین را کاهش می‌دهد و تاثیر منفی روی التیام زخم‌های گوارشی دارد.
• اگر همودیالیز می‌شوید، نوبت دوز رانیتیدین باید همزمان با خاتمه همودیالیز باشد.

روش نگهداری رانیتیدین

رانیتیدین را در دمای محیط، دور از رطوبت، دور از گرما و دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید. همچنین برای نگهداری بهتر دارو می‌توانید از ظروف مخصوص نگهداری استفاده کنید. برای خرید این محصولات از لینک زیر کمک بگیرید:

موارد احتیاط رانیتیدین

در صورت داشتن بیماری‌ها و مشکلات سلامتی زیر، قبل از مصرف داروی رانیتیدین با پزشک خود مشورت کنید:

• اختلال در فعالیت کبد
• اختلال در فعالیت کلیه
• سالمندان
• سرطان معده
• بیماری‌های ریوی مثل آسم یا بیماری انسداد مزمن ریوی
• بیماری پورفیری که نوعی اختلال خونی ارثی است.

توصیه می‌شود در بیماران سالخورده یا مبتلا به نارسایی كبدی یا كلیوی، مقدار دوز دارو با نظر پزشک کاهش یابد.

موارد منع مصرف رانیتیدین

مورد منع خاصی برای داروی رانیتیدین ذکر نشده‌است. البته مصرف بی‌ضرر طی دوران حاملگی، در مادران شیرده و کودکان ثابت نشده است. بنابراین در این موارد بهتر است دارو را با احتیاط و تحت نظارت پزشک مصرف کنید.

مصرف رانیتیدین در بارداری

داروی رانیتیدین با توجه به طبقه‌بندی FDA آمریکا در گروه B برای مصرف در دوران بارداری قرار دارد. در مورد تاثیر دارو‌های گروه B در دوران بارداری نتایج قطعی گزارش نشده‌است. در واقع تاثیر داروی رانیتیدین بر زنان باردار با تاثیر مصرف آن بر حیوانات آزمایشگاهی متفاوت است و یا  شواهد قطعی برای بی‌خطر بودن مصرف قرص رانیتیدین در بارداری وجود ندارد. به همین دلیل بهتر است با احتیاط کامل و پس از مشورت با پزشک داروی رانیتیدین را مصرف کنید.

مصرف رانیتیدین در شیر‌دهی

دارو رانیتیدین به شیر مادر منتقل می‌شود. بنابراین از مصرف خودسرانه‌ی این دارو در شیردهی پرهیز کرده و دارو را فقط با تجویز و نسخه‌ی پزشک مصرف کنید.

مصرف رانیتیدین برای کودکان

ایمن و موثر بودن رانیتیدین در کودکان زیر 1 ماه اثبات نشده است. همچنین شواهد نشان می‌دهد که مصرف رانیتیدین برای درمان مشکلات ناشی از بیش ترشحی اسید معده (مثل سندرم زولینگر-الیسون) در افراد زیر 18 سال تاثیرگذار نیست. البته می‌توان با تجویز پزشک از رانیتدین برای درمان زخم‌های گوارشی یا رفلاکس معده در این گروه سنی استفاده کرد.

عوارض رانیتیدین چیست؟

سردرد، یبوست یا اسهال از شایع‌ترین عوارض رانيتيدين هستند. هر چند این عوارض خفیف هستند و به مرور از بین می‌روند، اما در صورتی که طولانی یا آزاردهنده شدند، موضوع را به اطلاع پزشک برسانید.

رانیتیدین ممکن است باعث بروز برخی عوارض جدی هم بشود. این عوارض عبارتند از (منبع):

• تاری دید
• تغییرات ذهنی و خلقی مثل گیجی، افسردگی، توهم و تحریک پذیری
• کبودی یا خونریزی آسان
• بزرگ شدن سینه‌ها
• خستگی شدید
• سریع، آهسته یا نامنظم شدن ضربان قلب
• علائم عفونت مثل گلودرد، تب و لرز
• درد شدید معده و شکم
• ادرار تیر
• زردی پوست یا چشم

در صورت بروز این علائم، خیلی سریع به پزشک خود مراجعه کرده و موضوع را به اطلاع ایشان برسانید.

همچنین در موارد نادر احتمال واکنش آلرژیک با رانیتیدین وجود دارد. این واکنش با علائمی مثل بثورات پوستی، خارش یا تورم (به خصوص در گلو، زبان و صورت)، سرگیجه شدید و سختی در تنفس همراه است. در این شرایط سریعا به مراکز درمانی یا اورژانس مراجعه کنید.

توجه داشته باشید که موارد فوق تمامی عوارض جانبی رانیتدین نیست. بنابراین اگر در دوره‌ی مصرف دارو با هر گونه عارضه یا مشکل غیرمعمول موجه شدید، حتما موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید.

مسمومیت با رانیتیدین

مصرف بیش از اندازه‌ی رانیتیدین ممکن است باعث اوردوز یا مسمویت دارویی شود که با علائمی مثل بیهوش شدن، مشکل در راه رفتن، سرگیجه شدید یا مشکلات تنفسی همراه است. در این شرایط بیمار را خیلی سریع به اورژانس یا مراکز درمانی ببرید.

تداخل دارویی رانیتیدین

مصرف رانیتیدین در کنار دارو‌های زیر ممکن است باعث تداخل دارویی شود:

• دارو‌‌های آنتی اسیدی جذب رانیتیدین را کاهش می‌دهند.
• مصرف رانیتیدین ممکن است جذب کتوکونازول را کاهش دهد.
• داروی دلاویردین را هرگز همراه با رانیتیدین مصرف نکنید زیرا ممکن است عوارض جانبی خطرناکی ایجاد شود.
• مصرف رانیتیدین با دارو‌های پروکائین‌آمید، وارفارین، میدازولام و تریازولام و گلی‌پیزید باعث افزایش عوارض جانبی این دارو‌ها می‌شود.
• احتمال تداخل دارویی با ویتامین یا مکمل‌های گیاهی وجود دارد.
• رانیتیدین با تست‌های پوستی که از افشره آلرژن استفاده می‌کنند، تداخل می‌کند.

در این شرایط امکان دارد که دارو‌ها تاثیر مورد نظر را به صورت کامل در بدن نداشته‌باشند. بنابراین اگر هریک از دارو‌های فوق را استفاده می‌کنید، این موضوع را قبل از مصرف رانیتیدین به پزشک خود اطلاع دهید.

داروهای مشابه رانیتیدین

داروی رانیتیدین در گروه داروهای گوارشی طبقه‌بندی می‌شود. همچنین این دارو از نظر درمانی در گروه داروهای مهارکننده اسید و ضد زخم و زیر‌گروه آنتاگونیست گیرنده H2 قرار می‌گیرد. به همین جهت ممکن است به جای داروی رانیتیدین هر یک از دارو‌های زیر برای شما تجویز شود:

• سایمتیدین (Cimetidine)
• فاموتیدین (Famotidine)
• نیزاتیدین (Nizatidine)

این دارو‌ها شدت اثر متفاوتی داشته و با دوز متفاوتی مصرف می‌شوند. توصیه می‌شود که این دارو‌ها را بدون نسخه و مشورت پزشک مصرف نکنید.

پاسخ به پرسش‌های متداول درباره رانیتیدین

سوال دیگری درباره داروی رانیتیدین دارید؟ آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.