متفورمین (Metformin) دارویی شیمیایی است که سطح قند خون را کاهش می‌دهد و در درمان دیابت نوع دو کاربرد دارد. در این نوع دیابت، انسلوینی که توسط لوزالمعده تولید می‌شود، توانایی رساندن قند به سلول‌های بدن برای عملکرد طبیعی را ندارد. بنابراین وقتی قند خون بسیار زیاد می‌شود، مصرف قرص متفورمین همراه با نوعی آنتی بیوتیک موسوم به سولفونیل اوره یا با انسولین به کاهش آن کمک می‌کند و سبب می‌شود تا غذایی که مصرف می‌شود، در سلولها به‌درستی تبدیل به انرژی شود.
در ادامه با مجله اینترنتی لی‌لی‌مگ همراه شوید تا شما را با موارد مصرف، دوز و روش مصرف، عوارض جانبی و نکات احتیاطی در مورد داروی متفورمین آشنا کنیم.
اطلاعات دارویی و موارد مصرف قرص متفورمین
| متفورمین – Metformin | ||
|---|---|---|
| نام تجاری دارو | Fortamet یا Glucophage یا Riomet | |
| رده‌بندی فارماکولوژیک | بی‌گوایند | |
| رده‌بندی درمانی | داروی ضددیابت | |
| رده‌بندی مصرف در حاملگی | گروه B – مجاز با مشورت پزشک | |
| شرایط نگهداری | در دمای اتاق و به دور از رطوبت، گرما و نور نگهداری شود | |
| اشکال دارویی متفورمین | ||
 |
قرص متفورمین 500 میلی‌گرم | |
|
قرص متفورمین 1000 میلی‌گرم | |
قرص متفورمین برای چیست؟
قرص متفورمین یک داروی کاهنده‌ی قند خون است که برای کنترل و درمان دیابت نوع دو (دیابت غیروابسته به انسولین) تجویز می‌شود. اما دیابت چیست؟ و دیابت به چه علتی ایجاد می‌شود؟
هورمون انسولین به صورت طبیعی در لوزالمعده تولید می شود. وظیفه‌ی اصلی این هورمون در بدن، کنترل سطح قند خون (گلوکز) است. اما در صورتی که بدن به اندازه ی کافی انسولین ترشح نکند و یا سلولها در بدن به انسولین واکنش نشان نمی دهند، دیابت شیرین یا دیابت ملیتوس پدید می‌آید. وراثت، عفونت‌های ویروسی، فشار خون بالا، اضافه وزن، کم‌تحرکی، پایین بودن کلسترول خوب (HDL)، بالا بودن سطح چربی خون (TG)، مصرف زیاد الکل، بیماری‌های پلی کیستیک تخمدان و دیابت بارداری از اصلی‌ترین علل بروز دیابت نوع دو هستند.
متفورمین علاوه بر درمان دیابت نوع دو و کنترل قند خون، در اختلال متابولیسم کربوهیدرات و درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک و حتی کنترل چربی خون نیز موثر است.
فارماکوکینتیک و مکانیسم اثر قرص متفورمین
قرص متفورمین به عنوان داروی کمکی همراه با رژیم غذایی و ورزش در کنترل دیابت نوع 2 کاربرد دارد. همچنین ممکن است متفورمین به تنهایی یا همراه با سایر داروهای هیپوگلیسمیک تجویز شود.
مکانیسم اثر قرص متفورمین به این شکل است که با کاهش جذب گوارشی گلوکز، افزایش مصرف گلوکز در بافت عضلانی، کاهش گلوکونئوژنز کبدی و آزاد‌سازی انسولین باعث کاهش تولید کبدی و جذب روده‌ای گلوکز شده و حساسیت بافتی به انسولین را بهبود می بخشد. به بیان دیگر تاثیر شیمیایی متفورمین مانع از ورود قند به جریان خون از طریق کبد می‌شود.
فراهم‌زیستی یا میزان ورود متفورمین به جریان خون حدود 50 تا 60 درصد است. بنابراین پس از ورود به بدن، مقدار اندکی از دارو به پروتئین پلاسما متصل می شود و در نهایت 90 درصد دارو از طریق ادرار دفع می شود. اوج اثر متفورمین بین 4 و 8 ساعت بعد از مصرف می باشد همچنین متفورمین حدود 4 روز (96 ساعت) در بدن باقی می‌ماند.
دوز و نحوه مصرف قرص متفورمین
داروی متفورمین تنها به شکل قرص تولید و تجویز می‌شود. بهتر است این دارو را با نظر و تجویز دکتر به صورت روزانه مصرف کنید. دوز روزانه و روش مصرف داروی متفورمین به شرح زیر است.
قرص متفورمین برای کنترل قند خون در مبتلایان به دیابت نوع 2 به صورت مونوتراپی در کنار تغذیه و ورزش:
در بالغین:
- شروع با 500 میلی‌گرم خوراکی دو بار در روز همراه با صبحانه و شام. در صورت نیاز هر هفته می توان 500 میلی‌گرم به آن افزود.
حداکثر دوز مجاز: روزانه 2500 میلی‌گرم و اگر دوز مورد نیاز روزانه بیش از 2 گرم است، در سه وعده مصرف شود.
در کودکان سنین 16-10 سال:
- شروع با 500 میلی‌گرم خوراکی دو بار در روز. در صورت نیاز هر هفته می توان 500 میلی‌گرم به آن افزود.
حداکثر دوز مجاز: روزانه 2000 میلی‌گرم دردوزهای منقسم است.
قرص متفورمین برای مصرف در کنار انسولین (دوز همیشگی انسولین حفظ شود):
در بالغین:
- 500 میلی‌گرم خوراکی یک‌بار در روز که هر هفته می توان 500 میلی‌گرم به آن افزود.
حداکثر دوز مجاز: روزانه 2500 میلی‌گرم است.
قرص متفورمین همراه با داروی ضد دیابت سولفونیل‌اوره‌ها:
در افراد بزرگتر از 17 سال:
- شروع با 500 میلی‌گرم خوراکی دو بار در روز همراه با صبحانه و شام. در صورت نیاز دوزدارو را بر اساس سطح قند خون مورد نظر تنظیم کنید.
نکات مهم در مصرف داروی متفورمین
- بهتر است قرص را به صورت کامل قورت دهید و از جویدن و له کردن آن پرهیز کنید.
- بهتر است دارو را به همراه غذا (صبحانه و شام) مصرف کنید.
- در صورت فراموش کردن یک وعده از قرص متفورمین، به محض متوجه شدن قرص را با غذا مصرف کنید. اگر نوبت به قرص بعدی رسیده است، قرص جا افتاده را مصرف نکنید. هیچ گاه برای جبران قرص فراموش شده، دو قرص با هم نخورید.
- در صورت بروز هیپرونتیلاسیون (نفس‌نفس زدن)، درد عضلانی، ضعف، خواب آلودگی و سایر علایم غیر اختصاصی عارضه‌ی اسیدوزلاکتیک (اسیدی شدن خون)، سریعا مصرف دارو را متوقف و به پزشک خود اطلاع دهید.
- مصرف زیاد الکل در بیماران مبتلا به دیابت و قند خون و همچنین کسانی که متفورمین مصرف می‌کنند، خطرناک است.
- آزمایشات قند خون را به صورت مرتب پیگیری نمایید.
- در تغییر رژیم دارویی از سایرداروهای ضددیابت به متفورمین، نیازی به دوره گذرا نیست؛ ولی در مورد داروی کلرپروپاماید تا 2 هفته مراقب بروز هیپوگلیسمی (کاهش شدید قند خون) باشید.
- در صورت بروز وضعیت‌هایی که ناشی از هیپوکسمی (کاهش سطح اکسیژن خون) یا دهیدراسیون (کم‌آبی بدن) است، مصرف دارو را متوقف کنید چون خطر بروز اسیدوزلاکتیک با این وضعیت ها مرتبط است.
- مراقب بروز کم‌خونی یا آنمی مگالوبلاستیک باشید. در بیماران با مقدار ناکافی مصرف یا جذب، سطح ویتامین B12 را بصورت مرتب با فواصل 3-2 سال اندازه گیری کنید.
- مصرف متفورمین باعث کاهش جذب ویتامین B12 می‌شود. در نتیجه بهتر است همزمان با مصرف دارو، مکمل‌های ویتامین B12 نیز به صورت کمکی تجویز شود.
- در صورت بروز علائمی مثل احساس تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار و خستگی زیاد به پزشک خود مراجعه کنید. این موارد ممکن است علائم افزایش قند خون باشد.
روش نگهداری قرص متفورمین
قرص متفورمین را در دمای اتاق و در ظرفی دربسته نگهداری کنید. این دارو نباید در معرض گرما، رطوبت، نور مستقیم خورشید یا در فریزر قرار بگیرد. متفورمین را دور از دسترس کودکان نگه دارید. برای نگهداری بهتر قرص متفورمین و یادآوری زمان مصرف آن، پیشنهاد می‌کنیم از ظروف و ابزارهای مخصوص نگهداری دارو استفاده کنید. برای خرید این محصولات از لینک زیر استفاده کنید:
برای خرید این محصولات از لینک زیر استفاده کنید:
موارد احتیاط قرص متفورمین
در صورت داشتن بیماری‌ها و مشکلات سلامتی زیر، قبل از مصرف داروی قرص متفورمین با پزشک خود مشورت کنید:
- مصرف در سالمندان
- افراد ناتوان یا بیماران مبتلا به سوء تغذیه
- مبتلایان به نارسایی آدرنال یا هیپوفیز
قبل استفاده از این دارو، سابقه پزشکی خود را به پزشک معالج اطلاع دهید و ایشان را از وضعیت پزشکی خود خصوصا در موارد مشکلات تنفسی شدید (مانند بیماری انسدادی ریه یا آسم شدید)، مشکلات خونی (مانند کم خونی یا کمبود ویتامین B12)، بیماری کلیوی یا بیماری کبدی بصورت کامل مطلع کنید.
توجه کنید که این دارو ممکن است باعث اختلال در عملکرد کلیه‌ها شود. بنابراین بیماران کلیوی در مصرف متفورمین احتیاط کنند و با پزشک معالج خود حتما مشورت نمایند. (منبع)
موارد منع مصرف قرص متفورمین
در صورت وجود برخی از بیماری‌ها و مشکلات سلامتی، مصرف داروی قرص متفورمین برای شما ممنوع است و در صورت استفاده از این دارو احتمال بروز عوارض خطرناکی وجود دارد. موارد منع مصرف قرص متفورمین شامل موارد زیر است:
- حساسیت مفرط به دارو
- اغماء دیابتی
- ابتلا به نارسایی قلبی یا سابقه سکته قلبی
- ابتلا به بیماری کبدی
- ابتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی
- اسیدوز متابولیک یا اسیدی شدن خون در اثر مشکلات کلیوی
- مصرف همزمان با مواد حاجب ید‌دار تزریقی در مطالعات رادیولوژیک
مصرف قرص متفورمین در بارداری
داروی متفورمین با توجه به طبقه‌بندی FDA آمریکا در گروه B برای مصرف در دوران بارداری قرار دارد. در مورد تاثیر داروهای گروه B در دوران بارداری نتایج قطعی گزارش نشده‌است. در واقع تاثیر داروی متفورمین بر زنان باردار با تاثیر مصرف آن بر حیوانات آزمایشگاهی متفاوت است و یا شواهد قطعی برای بی‌خطر بودن مصرف داروی متفورمین برای زنان باردار وجود ندارد. به همین دلیل بهتر است با احتیاط کامل و پس از مشورت با پزشک داروی متفورمین را مصرف کنید.
همچنین توجه کنید که مصرف متفورمین باعث تغییر در سیکل قاعدگی زنان شده و ممکن است احتمال بارداری را افزایش دهد. بنابراین خانم ها در سنین باروری در صورت مصرف ترکیبات حاوی متفورمین باید به این موضوع توجه کنند. در واقع متفورمین بر علمکرد تخمدان تاثیر گذاشته و به همین دلیل یکی راه هاي درمان سندرم تخمدان پلي كيستيك (PCOS) می‌باشد. این سندروم علت اصلي ناباروري ناشي از فقدان تخمك گذاري است.
مصرف قرص متفورمین در شیردهی
مصرف دارو در دوران شیردهی توصیه نمی شود. عدم زیان یا اثر بخشی دارو در کودکان کوچکتر از 10 سال نیز ثابت نشده است. در این موارد بهتر است با احتیاط و طبق نظر پزشک عمل کنید.
مصرف قرص متفورمین برای کودکان
تا کنون مطالعات انجام شده، به شواهدی مبنی بر مضرات مصرف متفورین و اثرات آن برای افراد در سنین 10 تا 16 سال نرسیده است. البته لازم به تذکر است که هیچگونه شواهدی هم در مطالعات انجام شده مبنی بر ایمنی و تاثیر مثبت قرص متفورمین برای کودکان بدست نیامده است. بنابراین تجویز این دارو باید برای کودکان و نوجوانان با بررسی و احتیاط بیشتری توسط پزشک معالج انجام شود.(اطلاعات بیشتر)
عوارض جانبی قرص متفورمین
مصرف غیر‌اصولی و بدون مشورت پزشک داروی قرص متفورمین، ممکن است مشابه سایر داروها(ی شیمیایی) عوارض مختلفی برای شما به همراه داشته باشد از جمله:
- سیستم اعصاب مرکزی: سر درد
- گوارشی: نفخ شکم، بی اشتهایی، اسهال، تهوع، استفراغ و طعم ناخوشایند فلزی
- پوستی: درماتیت و راش پوستی
- خونی: کم‌خونی یا آنمی مگالوبلاستیک
- عوارض نادر: اسیدوزلاکتیک در بیماران کلیوی، کبدی و سالمندان با علائمی نظیر تهوع، بی‌حالی یا خستگی شدید، تنگی نفس یا نفس‌نفس زدن، لرز، سرد شدن یا آبی شدن پوست، احساس بوی الکل یا میوه‌ی فاسد شده در دهان.
مسمومیت با قرص متفورمین
مسمومیت دارویی با قرص متفورمین به ندرت مشاهده شده‌است. حتی با مصرف 85 گرم متفورمین نیز عارضه هیپوگلیسمی (کاهش سطح قند خون) دیده نشده است. هر چند که با مصرف بیش از حد قرص متفورمین، احتمال بروز اسیدوزلاکتیک وجود دارد. برای رفع این مشکل سریعا به مراکز درمانی مراجعه کنید. در این شرایط روش همودیالیز کمک کننده است.
توجه کنید خطر اسیدوزلاکتیک ناشی از متفورمین زیاد نیست ولی تا 50 درصد مرگ و میر به همراه دارد. خطر اسیدوزلاکتیک در صورت وجود نارسایی کلیوی، وجود مشکلات متعدد طبی یا جراحی، مصرف داروهای متعدد و در سنین بالا افزایش می یابد.
تداخل دارویی قرص متفورمین
مصرف متفورمین در کنار داروهای زیر ممکن است باعث تداخل دارویی شود:
- در مصرف با مسدود کننده‌های کانال کلسیم، کورتیکواستروئیدها، استروژن‌ها، ضد بارداری های هورمونی، ایزونیازید، اسید نیکوتینیک، فنوتیازین ها، فنی توئین، مقلدهای سمپاتیک، تیازیدها و سایر دیورتیکها و داروهای تیروئید ممکن است موجب افزایش هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) و نیاز به تنظیم دوز متفورمین شود.
- داروهای کاتیونی نظیر آمیلوراید، سایمتیدین، دیگوکسین، مورفین، پروکائین آمید، کینیدین، کینین، رانیتیدین، تریامترن، تریمتوپریم و وانکومایسین ممکن است دفع کلیوی متفورمین را کاهش داده و سطح پلاسمایی آن را افزایش دهند.
در این شرایط امکان دارد که داروها تاثیر مورد نظر را به صورت کامل در بدن نداشته‌باشند. بنابراین اگر هریک از داروهای فوق را استفاده می‌کنید، این موضوع را قبل از مصرف قرص متفورمین به پزشک خود اطلاع دهید.
پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با قرص متفورمین، ویدئوهای زیر را مشاهده نمایید:
داروهای مشابه قرص متفورمین
داروی متفورمین در گروه داروهای ضددیابت طبقه‌بندی می‌شود. همچنین این دارو از نظر درمانی در گروه هورمون‌ها و جایگزین‌‌های سنتزی و زیر‌گروه بیگوانیدها از داروهای ضددیابت قرار می‌گیرد. متفورمین ممکن است به تنهایی یا در کنار انسولین یا به همراه سولفونیل‌اوره‌ها تجویز شود. برخی از داروهای سولفونیل‌اوره یا تحریک‌کننده‌های ترشح انسولین به شرح زیر است:
- گلیپیزید (Glipizide)
- گلیبنکلامید (Glibenclamide)
- گلیکلازید (Gliclazide)
این داروها شدت اثر متفاوتی داشته و با دوز متفاوتی مصرف می‌شوند. توصیه می‌شود که این داروها را بدون نسخه و مشورت پزشک مصرف نکنید.
پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با سایر داروهای کاهنده قند خون مقالات قرص گلی بنکلامید و داروی انسولین را مطالعه نمایید و توجه داشته باشید هرکدام از این داروها برای درمان نوع خاصی از بیماری دیابت و با توجه به شرایط بیمار فقط باید توسط پزشک تجویز شود و مجله اینترنتی لی‌لی مگ مصرف خودسرانه و بدون دستور پزشک را به هیچ وجه تایید نمی‌کند!
پاسخ به پرسش‌های متداول درباره قرص متفورمین
در صورت فراموش کردن یک نوبت از قرص متفورمین چیکار کنیم؟
اگر فراموش کردید قرص متفورمین را استفاده کنید، به‌محض یادآوری حتما آن را مصرف کنید. اما اگر قرار است دو بار در طول روز دارو را استفاده کنید و زمانی نخوردن دارو را به یاد آوردید که دیگر باید نوبت بعدی را مصرف کنید، فقط دوز لازم برای نوبت بعدی را بخورید. از دو برابر کردن دوز دارو هم خودداری کنید.
آیا لاغری با قرص متفورمین ممکن است؟
نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد که مصرف قرص متفورمین در لاغر شدن بعضی از افراد موثر است. هرچند علت این موضوع هنوز به طور کامل مشخص نشده‌است. برخی از دانشمندان معتقدند که مصرف متفورمین، اشتهای فرد را کاهش می‌دهد و در نتیجه به لاغری کمک می‌کند. توجه کنید که به هیچ عنوان با هدف لاغری متفورمین را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید.
قرص متفورمین برای درمان تخمدان پلی کیستیک و بارداری توسط پزشک تجویز شده است. آیا این دارو برای ناباروری مناسب است و تاثیر بدی برای مادر و جنین نخواهد داشت؟
تجویز ایشان صحیح بوده است. طبق دستور پزشک دارو را استفاده کنید. خطری برای مادر و جنین ندارد و تشخیص مضر بودن متفورمین با پزشک معالج است.
کبد چرب از نوع گرید 2 دارم و بیماری دیابت ندارم اما متفورمین توسط پزشک برای من تجویز شده است. آیا این دارو برای بیماری کبد چرب هم مناسب است؟
متفورمین ممکن است برحسب صلاحدید پزشک برای درمان کبد چرب هم تجویز بشود بنابراین مطابق با دستورالعمل پزشک معالج خود به مصرف دارو ادامه دهید.
پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با متفورمین و موارد مصرف و عوارض آن، ویدئوی زیر را به زبان اصلی (انگلیسی) مشاهده نمایید:
در صورت تمایل می‌توانید صوت این ویدئو را به صورت جداگانه (زبان اصلی – انگلیسی) بشنوید:
سوال دیگری درباره داروی قرص متفورمین دارید؟ آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
دوز مصرفی، عوارض جانبی و سایر اطلاعات ارائه شده در این مطلب با توجه به وبسایت‌های خارجی و دیگر مراجع جمع‌آوری شده و لی‌لی‌مگ هیچ گونه مسئولیتی در قبال صحت آنها ندارد. توصیه می‌کنیم داروی متفورمین را فقط تحت نظر پزشک مصرف کنید.